ရွင္အရဟံမေထရ္ သမုတ္ေတာ္မူခဲ့သည့္ သိမ္ေတာ္မ်ား

သာသနာေတာ္ စတင္ထြန္းကားရာ အခ်ိန္သည္ ေအဒီ (၁) ရာစုမွ ေအဒီ (၁၀) ရာစုတိုင္ ထြန္းကားခဲ့သည္။ ထိုအခ်ိန္သည္ ရာမည (မြန္)ေခတ္အခ်ိန္ျဖစ္ေၾကာင္း သမိုင္းမ်ားအရ သိရသည္။ မြန္လူ မ်ိဳးတို႔၏ ေအာက္ျမန္မာျပည္ ရာမညတိုင္း တစ္ခုလံုးရွိ တန္ခိုးႀကီး ေစတီမ်ားႏွင့္ ၿမိဳ႕ေဟာင္းမ်ားတြင္ ဗုဒၶ သာသာနိက အေဆာက္အအံုလက္ရာမ်ားကို ယေန႔တိုင္ ေတြ႔ႏိုင္သည္။ ပုဂံေခတ္ ေသလည္ေၾကာင္မင္း လက္ထက္မွ အေနာ္ရထာမင္း မတိုင္မီ ကာလအထိ မင္းအဆက္ဆက္ႏွင့္ ရဟန္း သံဃာေတာ္ အဆင့္ဆင့္တို႔ ေခတ္ကာလ အဆက္ဆက္ ျဖတ္သန္း ဆင္းသက္လာရာမွ အေၾကာင္း အမ်ိဳးမ်ိဳးေၾကာင့္ သာသနာေတာ္၌ ေဒသနာက်င့္၀တ္မ်ားအတိုင္း မလိုက္နာ ႏိုင္ၾကဘဲ ခြ်တ္ယြင္းအားနည္း၍ လာခဲ့သည္။
ပုဂံမင္း ၁၂ ဆက္ေျမာက္၊ သိုက္တိုင္မင္း (ေအဒီ ၅၁၆ - ၅၂၃) လက္ထက္မွစ၍ ရဟန္းေကာင္း၊ ရဟန္းျမတ္တို႔၏ အက်င့္သီလမ်ား ဆိတ္သုဥ္းကြယ္ေပ်ာက္လုနီး ျဖစ္ခဲ့သည္။ သာသနာေတာ္၏အသက္ ပိဋကတ္ေတာ္ (ပရိယတၱိစာေပ) လည္း မရွိေသး၍ သမထီးေခၚ အရည္းႀကီးတို႔၏ အယူ၀ါဒမ်ား လြန္စြာ ထြန္းကားလာသည္။
ပုဂံမင္းဆက္ ၂၀ ေျမာက္၊ ပုပၸါးေစာရဟန္းမင္း (ေအဒီ ၆၁၃ - ၆၄၀) လက္ထက္တြင္ မင္းႏွင့္ျပည္သူအားလံုး အရည္းႀကီး တို႔၏ အယူ၀ါဒကို လိုက္နာ ၾကေတာ့သည္။ အရည္းႀကီးတို႔သည္ (ေထရ၀ါဒ) ရဟန္းမ်ားကဲ့သို႔ အ၀ါေရာင္ သကၤန္း (၀ိနည္းႏွင့္အညီ သကၤန္း) မ်ားကို ၀တ္ရံုျခင္း မရွိဘဲ၊ အျပာ၊ အနက္၊ အမည္း၊ အညိဳေရာင္ စသည့္ (သကၤန္း မမည္သည့္) အ၀တ္မ်ားကို ၀တ္ရံုၾကသည္။ ဦးေခါင္းကို (ဗုဒၶအလိုက်) ဦးျပည္းရိတ္ျခင္း မျပဳဘဲ ဆံပင္ကို လက္ေလးသစ္၊ လက္တ၀ါးအထိ ထား၍ ဦးထုပ္မ်ားကိုလည္း ေဆာင္းၾကသည္။ ထိုအျခင္းကို အစြဲျပဳရည္သန္၍ စေလ ဦးပုညက (ေရွးအတီေတ၊ ပုဂံျပည္တြင္၊ ဆံေကသာ လက္ေလးသစ္၊ မုတ္ဆိတ္ေမြး ဗရပ်စ္၊ မဲညစ္သည့္ စီ၀ရံႏွင့္၊ တာေတလံ အက်င့္ဆိုးေသာ၊ ရွင္သိုးတကာ့ ေခါင္ႀကီး၊ ရွင္မထီး) ဟူ၍ စပ္ဆိုခဲ့ပါသည္။
သူတို႔သည္ ဆင္စီး၊ ျမင္းစီး၍ လက္ေ၀ွ႔လည္း သတ္ၾကသည္။ ႏြားမ်ားကို ေမြးျမဴ၍လည္း ေရာင္းစားၾကသည္။ ထိုအရည္းႀကီး တို႔သည္ ေျခာက္က်ိပ္ ရွိေၾကာင္းႏွင့္ တပည့္ ေျခာက္ေသာင္း ရွိေၾကာင္းကိုလည္း မွတ္တမ္းမ်ားက ဆိုသည္။ သူတို႔၏ အယူ၀ါဒမွာ ဗုဒၶျမတ္စြာ၏ ေဒသနာႏွင့္ ဆန္႔က်င္ဘက္ မိမိ သေဘာအတိုင္း က်မ္းဂန္မ်ားကို ေရး၍ လူအမ်ားကို လွည့္ျဖား ေသြးေဆာင္ျခင္း ျဖစ္သည္။ သူတို႔၏ အဓိက တရားမွာဂါထာ မႏၲရားမ်ားကို ရြတ္၍ မန္းမႈတ္ျခင္း ျဖစ္သည္။
သူ႔အသက္ကို သတ္မိေသာသူသည္ ပရိတ္ (မႏၲန္)ကို ရြတ္ေသာ္ ကမၼပထမွ လြတ္၏။ မိဘကို သတ္မိေသာသူသည္ ဤပရိတ္ (မႏၲန္)ကို ရြတ္ေသာ္ ေျပေပ်ာက္၏။ စသည္တို႔ျဖစ္သည္။ သူတို႔၏ ရြံရွာစက္ဆုပ္ဖြယ္အေကာင္းဆံုး အဓမၼ၀ါဒမွာမင္း၊ မွဴးမတ္၊ ကလန္၊ သံပ်င္၊ သူေဌးသူၾကြယ္၊ ျပည္သူတို႔၏ သားသမီးမ်ားကို ထိမ္းျမားမဂၤလာ ျပဳေသာအခါ၌ “ပန္းဦး” လႊတ္ေသာ အယုတ္တရားမ်ား ျဖစ္သည္။
ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၄၀၆ (ေအဒီ ၁၀၄၄) တြင္ ပုဂံထီးနန္းကို စိုးစံသည့္ အေနာ္ရထာမင္းေစာ၏ နန္းသက္ (၉) ႏွစ္ေက်ာ္ (၁၀) ႏွစ္ခန္႔ အလြန္တြင္ (သု၀ဏၰဘုမၼိ) သထံုျပည္မွ ဓမၼဒႆီအမည္ရွိ ရွင္အရဟံ မေထရ္သည္ ပုဂံျပည္သုိ႔ၾကြလာ၍ ေထရ၀ါဒ သာသနာကို စတင္ျပန္႔ပြားေစသည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ မြန္လူမ်ိဳးတို႔ ႀကီးစိုးရာ ေတာင္ပိုင္းရာမညတစ္ခြင္၍ ဗုဒၶသာသနာ ေနေရာင္လေရာင္ပမာ ထြန္းပသည့္ အခ်ိန္ကာလလည္း ျဖစ္ေလသည္။ ရွင္အရဟံ မေထရ္ျမတ္သည္ ရာမညတိုင္း သုဝဏၰဘူမိဟု အမည္ထြင္ေသာ သထံုျပည္ ဇာတိျဖစ္ၿပီး ထင္႐ွားေက်ာ္ၾကားေသာ က်မ္းဂန္တတ္ မြန္လူမ်ဳိး ရဟႏၲာ မေထရ္ျမတ္တစ္ပါး ျဖစ္ပါသည္။ ႐ွင္အရဟံ မေထရ္ျမတ္သည္ သာသနာ ျပဳျခင္းအမႈကို လုပ္ေဆာင္ႏိုင္ျခင္း အလို႔ငွာ၊ သီတင္းသံုး ေနထိုင္သည့္ ေတာင္ပိုင္း ရာမည ျပည္မွသည္ ဗုဒၶသာသနာ မထြန္းကားေသးရာ အရည္းႀကီး မထီးအယူဝါဒတို႔ လႊမ္းမိုးရာ ေျမာက္ပိုင္းအရပ္သို႔ ထြက္ခါလာခဲ့ေလသည္။ ထိုအခါ မင္းႏွင့္ ျပည္သူအားလံုးတို႔သည္ စစ္မွန္ေသာေထရ၀ါဒ တရား၌သာ တည္ရံုမၽွမက သထံုျပည္မွ ပိဋကတ္သံုးပံု အစံုသံုးဆယ္ႏွင့္ ဓာတ္ေတာ္၊ ေမြေတာ္မ်ား၊ ရဟန္းသံဃာေတာ္ အစစ္အမွန္မ်ားကို ပုဂံျပည္သို႔ ပင့္ေစသည္။
ရွင္အရဟံမေထရ္ႏွင့္ အေနာ္ရထာမင္းတို႔ ပူးေပါင္းလက္တြဲ၍ ပုဂံျပည္တြင္ ပရိယတၱိ၊ ပဋိပတၱိ၊ ပဋိေ၀ဓ သာသနာေတာ္ သံုးရပ္ကို တည္တံ႔ ဖြံ႔ျဖိဳးေစသည္။ ရွင္အရဟံမေထရ္ျမတ္ႏွင့္အတူ အရွင္ဉာဏ၊ အရွင္အာနႏၵာ အရွင္သီလဗုဒၶ မေထရ္ျမတ္တို႔လည္း လက္တြဲ၍ သာသနာျပဳၾကသည္။ ရွင္အရဟံမေထရ္သည္ သာသနာေတာ္၏ အသက္တခုျဖစ္ေသာ ယခင္က မရွိဖူးေသးသည့္ သိမ္မ်ားကို ပုဂံႏွင့္ အေနာ္ရထာမင္းႀကီး စိုးစံရာေဒသတို႔တြင္ က်မ္းဂန္ ေဒသနာေတာ္ႏွင့္ ေလ်ာ္ညီစြာ သမုတ္ေတာ္မူခဲ့သည္။
အဆိုပါ သိမ္မ်ားအနက္ (၀ိနယာလကၤာရ ဋီကာ အလိုအရ) စံနမူနာ အတိုင္းအတာအျဖစ္ စံျပဳရမည့္ သိမ္မွာ ျမင္းကပါ ရြာ၏ အေရွ႔ေတာင္ ကုသိနာရံု ဘုရားအနီးရွိ သိမ္ေတာ္ပင္ျဖစ္သည္။ ရွင္အရဟံမေထရ္ျမတ္ သမုတ္ခဲ့သည့္ သိမ္မ်ားမွာ (မွတ္တမ္းမ်ားအရ) ၂၇ လံုးျဖစ္သည္။ ၄င္းသိမ္တို႔မွာ ပုဂံ၏ အေရွ႕ဘက္တြင္ ၆ လံုး၊ ေတာင္ဘက္တြင္ ၄ လံုး၊ ေျမာက္ဘက္တြင္ ၄ လံုးတို႔ျဖစ္သည္။ မိတၳီလာၿမိဳ႕တြင္ သိမ္ ၉ လံုးႏွင့္ မႏၲေလးၿမိဳ႕တြင္လည္း ၄ လံုး တို႔ျဖစ္ၾကသည္။
ပုဂံ၏ အေရွ႔ဘက္သိမ္တို႔မွာ -
(၁) ေရႊစည္းခံု ပရိ၀ုဏ္အတြင္းရွိ သိမ္ႀကီး
(၂) ပုဂံႏွင့္ တယူဇနာ (၆ တိုင္ႏွင့္ တာ ၄၀၀) ကြာ ငါ့သေရာက္သိမ္
(၃) ဇီးက်မ္းရြာသိမ္
(၄) တစိုးမလည္ရြာသိမ္
(၅) ႏြားထိုးႀကီးႏွင့္ ေက်ာက္ပန္းေတာင္းၾကားရွိ သိမ္
(၆) ေတာင္သာနယ္၊ ေက်ာက္ေဆာင္သိမ္တို႔ ျဖစ္သည္။
ပုဂံ၏ေတာင္ဘက္ တယူဇနာအတြင္းရွိ သိမ္တို႔မွာ -
(၁) ကြမ္းဖလားသိမ္
(၂) ေက်ာက္ပန္းေတာင္း ၿမိဳ႕အနီး ႏွစ္က်ပ္ခြဲသိမ္
(၃) ထန္းေပါက္ကုန္းသိမ္
(၄) လယ္ယားသိမ္ ႏွင့္
ပုဂံေျမာက္ဘက္ သိမ္တို႔မွာ -
(၁) ေညာင္ပင္လွ သိမ္
(၂) အိုင္ေရဦးစကန္ သိမ္
(၃) ေရၾကည္ သိမ္
(၄) ကူရြာသိမ္တို႔ ျဖစ္သည္။
မိတၳီလာၿမိဳ႕ရွိ သိမ္တို႔မွာ ကန္အထက္တြင္ (၄ )လံုး၊ ကန္ေအာက္ (၄) လံုး၊ ၿမိဳ႕လယ္တြင္ (၁)လံုး တို႔ျဖစ္သည္။ ၄င္းတို႔မွာ -
(၁) ပဲသီတာ သိမ္
(၂) ကတၳဳကံ သိမ္
(၃) ၀တ္ေက်ာက္ သိမ္
(၄) ရွင္ပင္ကူ သိမ္
(၅) သားဖန္း သိမ္
(၆) ကလိန္ေျခ သိမ္
(၇) ကူျဖဴ သိမ္
(၈) ကုန္းေတာင္း သိမ္
(၉) ထီးသံုးဆင့္ သိမ္တို႔ျဖစ္သည္။
မႏၲေလးၿမိဳ႕ႏွင့္ မႏၲေလးၿမိဳ႕အနီးရွိ သိမ္ေလးလံုးမွာ -
(၁) သန္းေခါင္ယံ သိမ္ (ျပည္ႀကီးတံခြန္ၿမိဳ႕နယ္ တံခြန္တိုင္ရပ္၊ ျပည္ေက်ာင္းတိုက္အတြင္းတြင္ရွိသည္)
(၂) ေန၀င္သိမ္ (ေအာင္ေျမသာဇံၿမိဳ႕နယ္၊ ေညာင္ကြဲ (၁၁) လမ္းတြင္ ရွိသည္)
(၃) ေနထြက္သိမ္ (ပုသိမ္ႀကီးၿမိဳ႕နယ္၊ ေအာင္ပင္လယ္ ဘိုတက္ကုန္းတြင္ရွိသည္)
(၄) မြန္းတည့္သိမ္ (ခ်မ္းေအးသာဇံ၊ ျပင္ဦးလြင္ကားလမ္း၊ အေနာက္ဘက္၊ ကန္ေဘာက္ရြာတြင္ ရွိသည္) တို႔ျဖစ္သည္။
ရဟန္းေလာင္းတို႔ ဥပသမၸဒကံ ေဆာင္ရာတြင္ သမၸတၱိ ငါးပါးအနက္ သီမာသမၸတၱိသည္ အေရးႀကီးေသာ အခ်က္တခုအျဖစ္ ပါ၀င္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ရွင္အရဟံမေထရ္သည္ မရွိမျဖစ္ သိမ္မ်ားကို သာသနာေတာ္ စည္ပင္ျပန္႔ပြားေစရန္ သမုတ္ေတာ္မူ ခဲ့ေလသည္။
ပခုကၠဴဆရာေတာ္ က်မ္းတတ္အေက်ာ္ အရွင္နႏၵ၀ံသ မေထရ္ျမတ္ကလည္း ရွင္အရဟံ မေထရ္ျမတ္သည္ ရဟႏၲာ အစစ္ျဖစ္ေၾကာင္းကို ေရႊစည္းခံုဘုရား သမိုင္းတြင္ မိန္႔ၾကားခဲ့ပါသည္။ အေထာက္အထား အစံုအလင္ႏွင့္ ဆိုပါသည္။
ထို႔ေၾကာင့္ ေထရ၀ါဒ သာသနာေတာ္၏ ေက်းဇူးရွင္ ရွင္အရဟံမေထရ္ သမုတ္ေတာ္မူခဲ့သည့္ သိမ္ေတာ္မ်ားကို ေလ့လာမွတ္တမ္းျပဳ၍ ေရးသားပူေဇာ္လိုက္ရပါသတည္း။
က်မ္းကိုး။
-       ရွင္အရဟံ မေထရ္ျမတ္၏ အတၳဳပၸတၱိႏွင့္ ရွင္အရဟံ အုတ္ေက်ာင္း ျပဳျပင္တည္ေဆာက္မႈ မွတ္တမ္း။ ယဥ္ေက်းမႈ ၀န္ႀကီးဌာန။
-       ျမန္မာ့ စြယ္စံုက်မ္း ။ အတြဲ -၁၄။
-       ( စလင္း-ေမာင္ေမႊးႀကိဳင္)
-       Sima Hall (ရွင္အရဟံမေထရ္ သမုတ္ေတာ္မူခဲ့သည့္ သိမ္ေတာ္မ်ား) (ေမာင္ေမႊးႀကိဳင္)
-       သိမ္ေတာ္မ်ား ႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ ဓမၼမွတ္စုမ်ား
-       မြန္သမိုင္း (သထံု)။ 
http://www.phophtaw.org/burmese/index.php/knowledges/histroy/641-2011-09-22-06-46-17.html#comment-1145